|
               
|
|
Kırgızlar
Asya Hunları çağından beri varlıklarını bildiğimiz Kırgızlar, o dönemde Hunlara bağlı Tinglingler'le karışık olarak yaşıyorlardı. Yenisey ırmağı boylarında oturan Kırgızlar , 560'da Mukan Kağan zamanında Göktürklere bağlanmışlar, Göktürk Devleti'nin 630'da yıkılmasıyla bağımsız olmuşlardır. Ancak 681 yılında II. Göktürk Devleti'nin kurulmasıyla, tekrar Göktürk yönetimine girmişlerdir. Uygur Devleti'nin kurulmasından sonra, 758'de Mayan Çur Kağan tarafından Uygurlara bağlanan Kırgızlar, 840 yılında şiddetli bir hücumla Uygur Devleti'ni yıkarak Orhun bölgesinde kendi devletlerini kurmuşlardır. Ancak bir müddet sonra Kitanlar tarafından buradan çıkarılan Kırgızlar, eski yurtlarına çekilmek zorunda kalmışlardır. Böylece Orhun bölgesi Türk yurdu olmaktan çıkıp, Moğolistan'ın bir parçası haline gelmiştir. Cengiz Han zamanında Moğollar'a boyun eğen ilk Türk kavmi olan Kırgızlar, bu tarihten sonra siyasî bir varlık gösterememişlerdir. Uzun yıllar dağınık ve göçebe olarak yaşayan Kırgızlar, Rus ve Sovyet hâkimiyetinden sonra bugün Kırgızistan adıyla bağımsız bir devlet hâlinde yaşamaktadırlar. Dünyanın en uzun destanı olan Manas destanı Kırgız Türkleri'ne aittir.
Adlarının menşei ve manası hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüş olan Kırgızlar Çin kaynaklarında Ki-ku, Kien-kun adları ile zikredilmekte ve Hanlardan (M.Ö.206-M.S.220) beri mevcudiyetleri bildirilmektedir. Asya Hunları zamanında kuzey-batıda Baykal ın batısında İrtiş Nehri havalisinde bir Türk kavmi olan Tinglingler'le karışık olarak oturmuşlardır.
Fakat Kırgızlar kaynaklarda Türk asıllı gösterilmekte ve tahminen 5-6. asırlarda, Türkleşmiş kavimlerden sayılmaktadır. 6. asır sonlarında Çin kaynaklarında Hia-kia-sseu diye zikredilen Kırgızların Gök-Türk hakanı Mu-kan zamanında, 560 a doğru, hakanlığa bağlandıktan sonra (630-680) arasındaki fetret devrinde müstakil bir kagan a sahip olmalarından anlaşılıyor. II. Gök-Türk hakanlığı devrinde tekrar Gök-Türk idaresine alınan Kırgızlar, Moyençur Kağan tarafından Uygur hakanlığına bağlanmış (758), fakat 840 yılında şiddetli bir hücumla Uygur devletini yıkarak Ötüken de kendi devletlerini kurmuşlardı. Ancak orada fazla kalamadılar. 920 de bütün Moğolistan'ı ele geçiren Kitanlar (Çin de Liao sülalesi) Kırgızları Ötüken bölgesinden çıkartıp, eski yurtlarına sürdüler. Kitanlar ve devamları olan Kara-Hitayların Yenisey havalisine kadar sokulamadıkları anlaşılıyor. Cengiz Han Moğolistan ı idaresi altında birleştirmek istediği için, Merkit ve Naymanlar la olan savaşları sırasında Kırgızları da itaate almıştır (1207) ki bu suretle Kırgızlar Cengiz Han Moğolları na itaat eden ilk Türk kavmi oluyorlar. 1217 de Moğollar a karşı direnmek istedikleri için, ertesi yıl, Yenisey i buz üzerinden geçen, Cengiz in oğlu, Coçi tarafından tenkil edilen Kırgızların artık hakan ları olmamıştır.
Tolui ulusuna dahi edilen iki kısım halinde yaşamaya devam ettiler. Kırgız kavminin, Uygur Hakanlığı'nı, yıkarak işgal ettiği Ötüken de tutunamayıp, buranın Moğol Kitanlara geçmesine ve tam idrak ve intibak edemediği Orhun kültüründen ortadan kalkmasına sebep olmak, dolayısı ile eski Türk Hakanlar yurdunu, bir daha geri gelmemek üzere Moğollar'a intibak ettirmek suretiyle Türk tarihinde oynadığı menfi rol dikkatten kaçmamıştır. Nitekim Karluklar Ötüken de Kırgız hakimiyetini reddetmişlerdir .
1606'dan 1642'ye kadar Rus idaresine karşı büyük mücadele verdiler. Bu mücadelelerde komşu Türk boyları ile de işbirliği yaparak Rus saldırılarını püskürttüler. Fakat bu direniş 1860'a kadar sürebildi. 1860-1881 yılları arasında Rusya bütün Kırgız iline hâkim oldu.
|
Genel Türk TarihiBüyük Hun imp.Avrupa Hun imp.Ak Hun imp.Göktür imp.Avar imp.hazarimp.Uygur imp.KarahanlilarGaznelilerBüyük Selcuklu imp.Anadolu Selcuklu imp.Harezm sahlarAltinordu impBüyük Timur imp.Babür imp.Osmanli imp.Akkoyunlular Dev.Delhi Türk SultanligiDogu Türk.Uygur DevletiEyyubiler DevletiKara Koyunlular DevletiKarahanlilar DevletiKarluklar DevletiKirgizlar DevletiKirmen SelcuklulariMemluklarSabar DevletiSuriye SelcuklulariTabgac DevletiTurgislerOguz Yabgu Devleti
|
